Het slavernijverleden is onderdeel van de Nederlandsche geschiedenis.

Dit is eigenlijk wat de Gemeente Tilburg zichtbaar wil uitdragen met het initiatief om een Herdenkingsmonument Slavernijverleden in de stad te realiseren. Een Herdenkingsmonument Slavernijverleden is al enige tijd de wens van een belangrijk deel van de Tilburgse bevolking. Het is een onderwerp dat zich in het middelpunt van de actualiteit bevindt en vanuit verschillende organisaties en bewonersgroepen is de betrokkenheid bij dit initiatief dan ook groot. Wij zijn gevraagd om voor dit Herdenkingsmonument Slavernijverleden een schetsontwerp te maken. Hierbij gaat het om een ruimtelijk kunstwerk in de publieke ruimte. Voor ons is dit een héél bijzondere opdracht en een grote eer. Dit project heeft een duidelijke maatschappelijke relevantie en wij hopen met dit schetsvoorstel daar een bijdrage aan te kunnen leveren

Ontwerp, ‘Gedeeld verleden, gezamenlijke toekomst’

Er worden aan kunstwerken in de openbare ruimte altijd bepaalde eisen en voorwaarden gesteld. een belangrijk uitgangspunt is dat het beeldvoorstel de statuur van een monument in zich draagt. Om tot dit schetsvoorstel te komen hebben wij dan ook vooral goed gekeken naar de inhoudelijke richtlijnen en aandachtspunten, die door de begeleidende commissie voor deze opdracht zijn opgesteld. Daarin vertellen zij over wat er van het ontwerp verwacht mag worden. Het kunstwerk dient hoopvol, toekomstgericht en verbindend te zijn. Het vertelt echter ook over gevangenschap en lijden uit het verleden. Het kunstwerk roept een zintuiglijke ervaring op en is fysiek beleefbaar. Trefwoorden voor het kunstwerk zijn: verleden – heden – toekomst, het vertellen van het hele verhaal van slavenhandel tot aan vandaag de dag, de weg naar vrijheid en een gezamenlijke toekomst, het aanzetten tot nadenken en gesprek. Er spreekt een duidelijke intentie uit deze richtlijnen en wij hebben geprobeerd dat te vertalen in dit schetsontwerp. Wij zijn ons er van bewust dat het hele verhaal van het slavernijverleden vertellen, in een enkel kunstwerk, dat is moeilijk. Wij streven er naar om het gevraagde op een heldere manier zichtbaar en tastbaar in het ontwerp aanwezig te laten zijn. Een vanzelfsprekende en eenduidige aanwezigheid van het slavernijverleden in de publieke ruimte is voor ons het uitgangspunt. Dit herdenkingsmonument kan daarmee de aanleiding zijn om hierover met elkaar in gesprek te komen, want het slavernijverleden is een deel van de Nederlandse geschiedenis en dat moeten wij met elkaar willen zien. Dit herdenkingsmonument is ook een teken van respect, erkenning en waardigheid. Daarmee biedt dit Herdenkingsmonument de plek en de gelegenheid om te herdenken en de vrijheid te vieren. Op die manier hebben wij ook gekeken naar de inpassing van ons beeldvoorstel op de locatie, als een setting met mogelijkheden voor samenkomst en ceremonie.

Beeldvoorstel

Ons beeldvoorstel is een geheel van brons vervaardigde sculptuur die bestaat uit een aantal met elkaar verbonden onderdelen. In het beeld zijn twee abstract monumentale vormen gecomplementeerd met een realistisch vormgegeven figuratie. De basis van deze sculptuur zijn twee geabstraheerde schakels van een ketting. De twee schakels grijpen in elkaar. Zij zijn een rechtstreekse en vrijwel letterlijke verwijzing/vertaling van ketenen die verbroken zijn, want ook hier zijn de schakels zichtbaar open gewrongen. De schakels zijn min of meer geometrische vormen die in lengte en breedte taps toelopen; ze zijn smal op dat deel waar ze in elkaar grijpen en breder, dikker, daar waar ze open zijn. De opening in beide schakels is scherp, alsof ze met kracht doorsneden en met een draaiing geforceerd uit elkaar getrokken zijn. Wij hebben één van de schakels min of meer plat op de grond gelegd en de andere schakel die hier haaks op ingrijpt hebben we daardoor schuin omhoog kunnen plaatsen. De opening van de omhoog staande schakel zit op het hoogste punt van de sculptuur en is daarmee het meest zichtbaar. Doordat er in de schakels zelf een verloop zit in breedte en dikte, min of meer taps toelopend, geeft dat een bepaalde richting en dynamiek in de vorm. Hierdoor wordt de opgaande lijn in de staande schakel versterkt. Daarmee krijgt deze schakel, met de opening bovenaan, de uitdrukking van een uitroep of een schreeuw , maar tegelijk een hoopvol teken , een gebaar van overwinning! In de hoekige en strenge vorm van de schakels zit weinig zachtheid. Het zijn geen gladde of gepolijste schakels, ze zijn oud en doorleefd. Ze zijn gehavend en er zitten beschadigingen en littekens in de huid.

Er is geschiedenis te lezen in deze schakels. Dat is een donkere en zware geschiedenis en deze schakels zijn daarvoor een krachtig en herkenbaar symbool. Het zijn monumentale vormen die de importantie van dit symbool benadrukken. De uitstraling en de kwaliteit van het brons werken mee aan de waardigheid die wij graag in dit werk zien. Op de voorgrond staat hier het directe verband met het verbreken van de ketenen, Keti Koti. Wij zien echter ook in de manier waarop deze schakels zijn vormgegeven een associatie met ankerkettingen uit de scheepvaart. Een verwijzing naar de wereldwijde slavenhandel en de rol die Nederland daarin speelde.

Figuratie

Op de liggende schakel hebben wij in de vorm nog een aanvullend verloop toegevoegd; in het voorliggende deel van de schakel zit halverwege een als het ware uitzakkende bocht in het verloop. Daardoor ligt het breedste stuk van deze schakel, dat naar de opening toegaat, zo goed als plat op de grond. Dit deel in de schakel is hier echt vlak en vormt daarmee een mooi zitgedeelte. Het is op deze plek dat we het figuratieve deel in ons beeld positioneren. De figuratie in het beeldvoorstel is in uitstraling een belangrijke tegenhanger van de stevige en nadrukkelijk abstracte vormen van de schakeldelen. Het complementeert het beeld, maar de figuratie is er ook om het beeld als geheel in het heden te positioneren. Wat we namelijk zien is een herkenbaar gekleurd meisje van vandaag! Een modern meisje met sneakers aan, een legging en een T-shirt met korte mouwen. Wij hebben voor deze figuur ook een bestaand meisje van een jaar of acht als model gebruikt. In de uitvoering in het beeld gaan we deze figuur ook zo realistisch mogelijk modelleren. Wij hebben de maatvoering van het meisje in het beeld enigszins vergroot om een goede balans in het geheel te krijgen. Dit meisje zit hier ontspannen, de benen bij de enkels gekruist. Ze zit statig, de rug en schouders recht, haar rechterhand rust op haar rechterknie en de linkerarm is gestrekt naar de zijkant. Haar linkerhand steunt en rust op het schakeldeel waar zij ook op zit. Het is met deze hand dat zij de monumentale vorm aanraakt. Dit is geen achteloos gebaar, maar het is een doelbewust contactmoment.

‘Trade Beads’

Er is nog een ander belangrijk element duidelijk zichtbaar in het beeld. Onze inspiratie daarvoor komt rechtstreeks uit de geschiedenis van de slavenhandel, we hebben het hier over ‘Trade Beads’. Oorspronkelijk zijn dit glazen kralen variërend in vorm, kleur en formaat, die in Europa, met name Venetië, geproduceerd werden en vanaf de 16e eeuw gebruikt werden als ‘token money’ ( betaalmiddel) voor de handel in goederen en grondstoffen in met name Afrika. Één van de ‘goederen’ waarvan sprake is waren slaven. Niet voor niets werden ‘Trade Beads’ ook wel ‘Slave Beads’ genoemd. Dat mensen gezien werden als verhandelbare goederen, waarover naar willekeur beschikt kon worden, daar ligt in onze ogen de grondslag van de ontmenselijking in de slavenhandel. De ‘Trade Beads’ zijn daar een krachtig symbool voor. In ons beeldvoorstel hebben wij de ‘Trade Beads’ vormgegeven als gouden bolletjes. Deze gouden bolletjes zitten op en rond het meisje in ons beeld. De grootste concentratie van de bolletjes bevindt zich daar waar zij met haar linkerhand de schakelvorm aanraakt. In die verzameling bolletjes is een deel ervan geheel of gedeeltelijk verzonken in het brons. Door die variatie in verschijning lijkt het of de bolletjes, de Trade Beads’, als het ware uit deze schakelvorm tevoorschijn komen. Dit plekje in het beeld trekt als een ontstaansmoment de aandacht. Het maakt de verbinding tussen het meisje en de schakelvormen manifest. “ Voor een handvol Trade Beads “ is echter ook een associatie die hierin afgelezen kan worden. De gouden ‘Beads’ verspreiden zich vanaf de hand, verder over haar lichaam en kleren. Ze zijn ook verweven en ingevlochten in haar haren. Omdat in de loop van de tijd, vanwege hun decoratieve waarde Trade Beads ook werden geïntegreerd in culturele uitingen als sieraden en kralenwerk, is dat ook hetgeen wij willen doen in de haardracht van dit meisje. Wij willen in de definitieve uitvoering zeker speciale aandacht aan haar haardracht besteden, omdat dit ook een bijzondere culturele uiting en communicatie in zich draagt.

Locatie, de publieke ruimte ……..

De beoogde locatie voor dit monument is het burgemeester van Stekelenburgplein. Dit is een belangrijke toegang tot het station. Op dit plein is er onmiskenbaar en altijd sprake van een sociale dynamiek. Dit plein is een verblijfsruimte en de aanwezigheid van mensen van diverse pluimage gedurende de hele dag, maakt van deze plek werkelijk een onderdeel van het dagelijks leven in Tilburg. Een centrale plek in het dagelijks leven van Tilburg, dat is de plek die dit monument verdient en ook nodig heeft. Het is belangrijk dat dit monument vorm en gelegenheid biedt om te herdenken, het verleden te herinneren en de vrijheid en gelijkwaardigheid te vieren. Dat betekent ook dat dit monument goed ingepast moet worden in het stedelijk ontwerp van deze locatie, wij denken daarbij aan de zichtbaarheid, toegang, bereikbaarheid en routing in het gebruik van het monument. Met een aantal aanpassingen heeft deze locatie die mogelijkheden in zich. Wij zien een waardige ceremoniële plek en tegelijk de dagelijkse aanwezigheid van het monument midden in de roerige dynamiek van een stad. Die twee dingen samen kunnen helpen ons bewust te laten zijn van het Slavernijverleden. Het monument in ons voorstel heeft de monumentaliteit, helderheid en stevigheid om op een eigen manier aanwezig te zijn in deze openbare ruimte. Wij hebben gestreefd naar een iconische waarde en herkenbaarheid op het eerste gezicht, zonder dat het een schreeuw om aandacht is. Het is ook geen aanklacht. De gelaagdheid in het beeld en de aanwezigheid van het jonge meisje als wezenlijk onderdeel van dit monument, dat maakt dat je er bij wijze van spreken naast wilt gaan zitten om er