Kunstopdracht Nieuwe brug  Plaspoelhaven

Als onderdeel van de herontwikkeling van Leidschendam-centrum wordt op dit moment een uitbreiding van de Plaspoelhaven en de inrichting van het aangrenzende gebied in ontwikkeling genomen. Onderdeel daarvan is de realisatie van een langzaam verkeersbrug over de vergrote Plaspoelhaven. De brug is een ontwerp van Bureau West 8! Dit bij elkaar is de aanleiding voor deze opdracht om op de brug een kunstwerk te plaatsen.

In essentie wordt voor deze kunstopdracht gevraagd om een iconisch kunstwerk. Niet alleen om het gebied en de nieuwe brug kan markeren, maar ook als aanvulling/ verbijzondering van de sober ontworpen brug. Brug en kunstwerk vormen samen een versterking van het historische centrum. In de opdracht omschrijving (scope) worden als kernthema’s de relatie met het water en de relatie met de historie van de plek en de omgeving aangegeven. Wij zien het samengaan van brug en kunstwerk als een belangrijk streven en de kunsttoepassing als een wezenlijke aanvulling op het ontwerp van de brug. Voor ons is het verankeren van de identiteit van brug en gebied een uitgangspunt! Wij denken dat wij met ons voorstel een passend antwoord geven op de vragen die in de opdrachtformulering worden gesteld.

Het Baken en De Mast

 Inhoudelijk kunnen wij met deze opdracht prima uit de voeten, er is echter in de randvoorwaarden één ding waarvan wij denken dat het voor deze opdracht niet optimaal zal werken. Het enkel plaatsen/bevestigen van een kunsttoepassing op of aan de voorgestelde mast bij de brug, komt een belangrijk uitgangspunt in de opdracht niet ten goede. In de formulering wordt duidelijk gesteld; brug en kunstwerk vormen samen een (beeld) versterking van het historisch centrum.  Dat betekent dat de samenhang en verbinding tussen brug en kunsttoepassing onlosmakelijk en vanzelfsprekend moet zijn.  Als de mast in de uitvoering enkel als drager fungeert , zal het in onze ogen een afzonderlijk element blijven en in die zin verstorend werken. Bovendien is er aan de mast een stringente beperking qua technische belasting gesteld. Als baken en als verticaal accent in het ontwerp van de brug begrijpen wij de beeldende functie van de mast heel goed.  Die verticaliteit als beeldelement negeren wij zeker niet. In onze ogen is de onderlinge samenhang tussen brug en kunstwerk echter van cruciaal belang. Dat is de reden dat wij wel het “ mast”-gegeven volledig in ons ontwerpvoorstel integreren, maar geen gebruik maken van de in het brugontwerp voorgestelde mastvorm.

Voorstel Havennest

 Ons voorstel bestaat uit één geheel bronzen sculptuur. Net als de door West 8 voorgestelde mastvorm staat het naast het eigenlijke brugdeel en rijst het vanaf de brugfundering omhoog. Onze sculptuur  ziet er voor het grootste deel uit als een levensecht vormgegeven boomstam. Met de wortels gedrapeerd over de brugfundering, net in contact met het water van de Plaspoelhaven. Het is een stevige en diep gegroefde stam met op een aantal plekken nog reststompen van inmiddels verdwenen zijtakken. Op zeker moment, in de opgaande lijn van de boomstam, verdwijnt de stam ( of gaat over ) in een kluwen van takken en twijgen.  De takken en twijgen zijn op zich zeer divers, maar de manier waarop ze samengebracht zijn maakt dat ze samen onmiskenbaar de vorm van een klein modern zeiljachtje aannemen. Van kiel naar romp en van dek naar kajuit, alle takken en boomstukken voegen zich in die bootvorm.  Boven op de kajuit steekt één grote rechte boomtak uit de bundel als de mast omhoog. Bovenin de mast hangt als een toplicht of een vaantje trots een fraaie boei! Het brons van de stam en het doorgaande deel van de ‘mast’-tak is voorzien van een klassiek blauw/groen patina. Het ‘takken’-zeiljacht is donker gepatineerd.

Pinus Pinastra

De boomvorm is als een venster in de tijd. Omdat het ver staat van de nieuw gebouwde verstedelijkte omgeving, refereert het sterk  aan een oorspronkelijke situatie. Alsof de boom er al was, voordat de brug gebouwd werd en dat de boom wellicht de aanleiding was om juist de brug te plaatsen. De boom die wij als model gebruiken is ook niet zomaar een boom; onze boom is geënt op een Pinus Pinastra, de Zee-den. Een boom die achter de kustlijn in het oorspronkelijke stuifduin gebied een periode veelvuldig voor kwam. Wij hebben deze boom gekozen vanwege de context en z’n vorm, maar ook omdat het onderste oudere deel van de stam altijd zo’n mooi diep gegroefde bast heeft. Bij het maken van het model voor het gieten gebruiken we dan ook echte dennenbast om dat effect te bereiken. Bij het vormen van een gietmal met speciale gips wordt vrijwel elk detail van de echte schors overgenomen. Het gips wordt in een oven urenlang drooggestookt, daarbij verbrand en verdwijnt  de echte schors langzaam. Het uiteindelijke bronzen gietsel is levensecht en heeft een grote mate van detaillering!

(dezelfde techniek, met echte takken en twijgen, gebruiken we ook bij de bootvorm)

Kolibri-bootje

Het gebruik van takken en twijgen in een boomvorm  bij een beeld, is natuurlijk vrij vanzelfsprekend en geeft al gauw een associatie met een nestvorm. Dit nest is echter door vorm en heldere contour vooral een bootje! Dit is een modern klein zeiljachtje, dat ook in het echt zo in de haven zou kunnen liggen. Daarin ligt een natuurlijke relatie met het water en de haven.  De plaatsing van de takken op bijvoorbeeld de kiel en de romp benadrukken dat door de stroomlijn en de waterlijn van de boot te volgen. Vanaf de achterzijde gezien, bij de spiegel, de kuip en de roef, daar zien we vooral de kopse kanten van het hout. Dat maakt dit zeiljachtje ook weer tot een forse samengeperste bundel hout. Zoals je dat wat meer bij een vlot zou verwachten. Die relatie met het water en de haven is er ook doordat er in het gebruik van de takken, de maatvoering en de manier waarop ze samen zijn gebracht, er een zekere willekeur nog steeds aanwezig is. Vanuit het perspectief van een haven: Drijfhout! Het verzamelt zich meestal vanzelf in een stil stromingloos hoekje van een haven. Zo’n willekeurig samen geraapt zooitje hout en rommel; in dit kunstwerk toevallig net in de mooie vorm van een bootje.

Wij hebben de bootvorm in dit kunstwerk gemodelleerd naar klein klassiek Nederlands zeiljachtje; De Kolibri. Dit zeiljachtje wordt nog steeds gebouwd en de werf van dit bootje ligt in Stompwijk, 5km ten NO van Leidschendam. Het is dus met recht een heel regionaal bootje.

 Van Ravensteyn

Het bouwen van een bootje op deze plek is natuurlijk vooral verbonden met de Van Ravensteynwerf. De werf die hier in het verleden in de Plaspoelhaven gevestigd was. Ons ‘kunstbootje’ is natuurlijk niet een boot zoals die bij de Van Ravensteynwerf vandaan zou komen. Maar ook dit bootje is met zorg en aandacht samengesteld en geconstrueerd. In contour en vorm een modern bootje, maar in uitvoering natuurlijk heel elementair en basaal. Dit is onze beeldende manier om te refereren naar iets oorspronkelijks, naar datgene waar dingen vandaan kunnen komen. Hier op deze plek is dat het water, de haven en de werf! Met dit voorstel willen wij een ‘sense of place’ bewerkstelligen; een zichtbare en voelbare verbinding in tijd en ruimte. Een baken, niet alleen voor de brug, maar door de verschillende aanknopingspunten en associatielijntjes in vorm en betekenis , ook een baken in tijd.

Verstedelijkte context

Hoe mooi de herontwikkeling en inrichting van de Plaspoelhaven ook kan worden, er zal altijd sprake blijven van een sterk verstedelijkte werkelijkheid. Als antwoord daarop hebben wij ons kunstwerk vooral vormgegeven met echt bestaand organisch materiaal.  Al het materiaal dat wij zullen gebruiken is dan ook totaal niet gelijkvormig. Elk takje, stammetje of stukje boomschors is uniek en eigen. Al die stukjes bij elkaar vertellen in zekere zin dan ook, dat zelfs individualiteit overeind kan blijven in een verstedelijkte omgeving. Zelfs een baken kan zijn. In het geheel van brug en kunstwerk, heeft de brug een eigen kwaliteit, die van nuchtere stedelijke soberheid. Als aanvulling en contrast daarop hanteren wij niet alleen een andere vormtaal, maar tonen ook een rijkdom in materiaal, detaillering en ambachtelijke kwaliteit . De boom en misschien ook het onderste van de kiel is dichtbij en aanraakbaar. De combinatie van materiaal, detaillering, ambacht en aanraakbaarheid, heeft een hoge attentie waarde en schept een moment van aandacht. Midden op de brug. Daarmee is er aandacht voor zowel de brug, het kunstwerk, als de Plaspoelhaven.

Juist vanwege die  aanraakbaarheid zal bij een hoge intensiteit van de aanraking het patina van het brons kunnen verdwijnen en de werkelijke goudachtige bronskleur te voorschijn komen. Misschien zal het zelfs wel gaan glanzen. Slijten en verouderen als bijzondere kwaliteit; nieuwe ‘natuur’ en een nieuw leesbare geschiedenis van aanrakingen.

Techniek en realisatie.

 Wij zijn ons er van bewust dat ons voorstel voorbij gaat aan het door West 8 ontworpen en aangeleverde mast-idee. Tegelijkertijd zien wij in de project omschrijving bij West 8 : een zwaarder kunstwerk resulteert en een zwaardere mast. Wij zien daarin een mogelijkheid voor aanpassingen. Nu gebruiken wij geen mast, het kunstwerk is de mast en het is zodanig uitgevoerd, dat het een zeer sterk gegoten geheel is. Het is vooral de bevestiging en verankering op de brugpijler die in de uitvoering aandacht verdient. Technisch gesproken hebben we het dan niet alleen over gewicht, maar voor een belangrijk deel ook over windbelasting.  De technische consequenties van ons voorstel moeten door een bouwkundig ingenieur uitgerekend worden. Wij zijn daarmee bekend en het is door die ervaring dat wij in staat zijn dit op te vangen en adequaat uit te voeren.

In de opdracht briefing is sprake van het aanlichten van het  kunstwerk om ook s’avonds en ’s nachts het werkt zichtbaar te laten zijn. Wij denken vanaf zijkant van de brug of de brugpijlers voldoende mogelijkheden zijn om dat te realiseren. In een definitief ontwerp kunnen we dit uitwerken en integreren.

Maten pagina.

Zoals eerder beschreven wordt het kunstwerk uitgevoerd in brons, een duurzaam, klassiek materiaal, wat alleen maar mooier wordt naarmate de tijd verstrijkt. Ook belangrijk hierin is, dat het materiaal nauwelijks onderhoud behoeft, het is een metaallegering, duurzaam en constructief sterk en voorzien van 2 kleuren patina. Een blauwgroen voor de stam van Pinus Pinastra en een bruinachtige kleur voor de bootvorm. Door de continue aanraking van passanten bij de brugleuning gaat hier het patina over in de gouden bronskleur.

Techniek

De uitwerking en het modelleren van het kunstwerk vindt plaats in de werkplaats van Dedden & Keizer in Deventer. Na de uitwerking wordt het model vervoerd naar de bronsgieter. Het kunstwerk wordt gegoten van brons, duurzaam, constructief sterk en mooi verouderend door het patina. Het kunstwerk wordt in 2 kleuren gepatineerd.

Na het gieten wordt het kunstwerk gereed gemaakt voor bevestiging op het fundament (verankering van het kunstwerk (de stam) vindt plaats op het fundament van de brugpijler, zoals voorgesteld in het originele ontwerp van West 8) Er komt een constructieve uitwerking van windbelasting en draagkracht van de stam.

Voor het aanlichten van het kunstwerk zullen er in de zijkant van brugwegdek ledverlichting ingebed worden, dit zal in overleg met West8 en Gemeente Leidschendam/Voorburg gebeuren voor een goede afstemming.