Schets opdracht voor de Sluis 

Begin jaren zeventig zwaaiden wij af van ònze lagere school, dat is net iets meer dan veertig jaar geleden. Het was verrassend om bij ons bezoek aan ‘De Sluis’ in Zeist een zekere mate van herkenning te ervaren; de jaren zeventig schoolarchitectuur is ons toch een beetje bijgebleven. Ook de jeugdige dynamiek op het schoolplein is nog altijd even uitbundig. Maar dat wij begrijpen goed dat na veertig jaar het schoolgebouw zelf wel een make-over kan gebruiken.  Die make-over is er vooral op gericht om de school op te frissen, een heldere uitstraling te geven en overzichtelijker te maken. Binnen bij de onderbouw, bij de ingang en in de gang, hebben wij al een beetje kunnen zien hoe dat met gebruik van kleur en een heldere wandafwerking bewerkstelligt wordt. Het is ons ook opgevallen dat op de verschillende plekken op het schoolplein al heel eigentijdse spelmomenten zijn gecreëerd.

In het verlengde van die veranderingen is deze kunstopdracht tot stand gekomen. De kunsttoepassing richt zich vooral op de drie verschillende ingangen van respectievelijk: de onderbouw, middenbouw en bovenbouw. Daarbij is het streven is om met een kunsttoepassing die ingangen duidelijker herkenbaar en zichtbaar te maken, ook vanaf de straat. Voor ons is het duidelijk dat elke entree specifiek is voor de desbetreffende groep. Dat in dat gedeelte van de school ook een specifieke kleur en referentie wordt toegepast. Wij begrijpen dat elke groep een eigen karakter heeft, gerelateerd aan de desbetreffende fase in het onderwijs. Wij zijn ons bewust van de uitgangspunten en de identiteit van De Sluis. Van de architect weten wij dat het horizontale karakter van de architectuur, in onze optiek een herkenbaar tijdsbeeld, ook in zijn ontwerp een belangrijk gegeven is.

Benadering

Bij ons bezoek aan de school hebben wij de verschillende ingangen gevonden en gezien; ze liggen wat verscholen en verdiept in de gevel.  Ook in onze beleving mag daar meer aandacht naar toe! We hebben een poos gedacht dat het nodig zou zijn dat het gebouw en de entrees zich wat meer zou moeten openen. In die benadering waren wij vooral bezig met toevoegingen aan de architectuur van het gebouw. Wij kwamen tot het inzicht dat we daarmee voor een deel op de stoel van de architect terecht kwamen en verwijderd raakten van onze eigen kwaliteit.

In ons voorstel richten we ons nu dan ook met name op het markeren van de drie afzonderlijke ingangen. Wij willen daarbij vooral afstand houden, zowel fysiek als in vormtaal, van de architectuur van de school. Dat neemt niet weg dat we wel degelijk reageren op het gebouw, want de architect heeft gelijk als hij zegt dat de authentieke kwaliteit van het gebouw onder andere de horizontale opbouw en de verdeling van de gevelpartij is. Die kwaliteit willen wij niet alleen zo laten als ie is, wij willen dat ook versterken. Dat doen we door op zeker afstand voor de ingangen juist een verticaal accent te plaatsen.

Concept

Verschillende dimensies worden vooral beleefbaar dankzij elkaar;  een x-as komt pas echt tot leven dankzij een y-as! In het contrast, de tegenstelling, zit het versterkende element voor beide. Het gebouw is de x-as, wij plaatsen daar een y-as voor! Een zuil, een mast, obelisk, naald of totem; het is misschien wel de meest voor de hand liggende en klassieke markering die er bestaat, maar steek een vlag in de grond en iedereen weet waar hij wezen moet! Nu steken wij niet letterlijk een vlag in de grond, maar vooral het begrip ‘Totem’ prikkelde ons terdege! Dat is dan ook de benadering die wij hier kiezen.

Wij hebben ons afgevraagd op welke doelgroep wij ons bij deze opdracht vooral zouden moeten richten. Ieder verticaal accent bij de entrees zal naar onze inschatting zichtbaar zijn vanaf de straat en is daarmee een markering voor buitenaf. Minstens zo belangrijk vinden wij de herkenbaarheid en de beleving van het kunstwerk vanuit het perspectief van de kinderen. Een Totem is vooral een stapeling van herkenbare iconische elementen en figuren die een wereld representeren! Dat maakt het ook begrijpelijk en leesbaar! Die representatie is wat wij willen. En wij doen dat in onze eigen vormtaal en in een sculpturale vertaling die aansluit bij de belevingswereld van kinderen.

Kinderen zijn, zeker op het schoolplein, sterk op elkaar gericht. Groepsgevoel, onderlinge verhoudingen en ergens herkenbaar bijhoren spelen daar een belangrijke rol. In dat perspectief is een Totem een bijzonder groepsembleem, dat is ook de betekenis waar het ons vooral om te doen is!  Dat gold oorspronkelijk natuurlijk  voor een Clan of een Stam, met een groepsembleem als  zichtbaar centraal punt! In dit  concept krijgen Onderbouw, Middenbouw en Bovenbouw ieder een eigen Totem die bij hun eigen ingang hoort. Voor ieder kind is het dan duidelijk: deze ingang is voor mij, dit embleem, daar hoor ik bij! Daarmee wordt het kunstwerk binnen de schoolgemeenschap ook een interne markering.

Uitwerking

Onderbouw, Middenbouw en Bovenbouw zijn binnen de school duidelijk onderscheiden groepen, zij hebben niet alleen hun eigen ingang, maar er is ook een duidelijk verschil in fase en inhoud binnen het onderwijs! De school zelf heeft om dat onderscheid aan te geven een kleurstelling gekozen. Die kleurstelling is, voor zover wij hebben kunnen zien, vooral binnen het schoolgebouw uitgewerkt. De kleurstelling is groen voor de Onderbouw, blauw voor de Middenbouw en rood voor de Bovenbouw.  De kleuren refereren aan de directe omgeving van de school.  Het groen refereert aan de bosrijke omgeving van de Utrechtse Heuvelrug, het blauw aan het stroomdal van de Kromme Rijn en het rood aan de stedelijke omgeving van Zeist zelf. De sculpturale vertaling van die Totem en de elementen die we voor het groepsembleem gebruiken, komen rechtstreeks voort uit datgene waar de kleuren naar verwijzen. Dit gaat over de directe omgeving waar deze kinderen opgroeien. Als we iconische elementen uit die omgeving naar het schoolplein halen, dan geven we dat status en waardering. Die kijk op de omgeving krijgt hiermee een visuele verankering in tijd en ruimte.

Totem

Zoals gezegd is de Totem in wezen een eenvoudige verticale stapeling van beeldelementen. Dat sculpturale basisprincipe gaan wij hier ook hanteren. Dat geldt voor alle drie de afzonderlijke sculpturen/totems bij de ingangen van de groepen. Er zal ook een sterke overeenkomst zijn in handschrift, vormtaal en materiaal gebruik. Met die mate van gelijkvormigheid willen we de eenheid, onderlinge samenhang en de gelijkwaardigheid tussen de entrees bewaren. In het gebruik van de beeldelementen is elke sculptuur echter volledig toegespitst op de entree van de schoolgroep waar het voor bedoeld is  en zullen ze zich sterk van elkaar onderscheiden.

Huis van Das, Konijn en Vos

In deze fase van het ontwerp hebben wij voor de Onderbouw gekozen voor een drietal dieren, waarvan wij denken dat zij bij uitstek de utrechtse heuvelrug representeren. Dieren die tot de verbeelding spreken: een Das, een Konijn en een Vos. De opbouw in de Totem zoals wij ons dat nu voorstellen is met aan de basis de Das figuur, dan het Konijn en in de top de Vos. Zoals wij het ons nu voorstellen is de basis van de sculptuur in wezen een dikke plaat of plank waarin een heldere contour is uitgezaagd. Wat meer naar binnen op de plaat zijn onze drie dieren van de heuvelrug, in een naar voren komend reliëf gemodelleerd. Ze zijn duidelijk aanwezig.  De buitencontour volgt de vormen en stand van de dieren, maar is veel scherper en meer een grafische belijning van de sculpturale dierfiguren. Toch is het vlak van de contour datgene wat alles aan elkaar verbind! Die krachtige lijn geeft ook visuele stevigheid die goed naast de architectuur past.

Wij zullen de figuren enigszins gestileerd vormen. Ons eigen handschrift is hiervoor illustratief en daarin zitten ook cartoonachtige vormelementen. Het is een speelse manier van vormgeven. Wij gebruiken heldere herkenbare vormen, waarbij we door juist een aantal specifieke kenmerken van dieren goed uit te voeren en te benadrukken, onmiskenbaar een karakter weten te creëren.

Huis van Kikker en Karper

De kleur blauw hoort bij de Middenbouw en verwijst naar het stroomdal van de Kromme Rijn. De beeldelementen die hierbij horen zijn verbonden aan het water, de polder, de slootjes en de Kromme Rijn zelf. Wij denken vooral aan het water in het landschap. Dat is dynamisch en statig tegelijk, zowel speels als beheerst. Aan de voet begint het met wat nog het meeste weg heeft van een klontje kikkerdril. Daar bovenop een sportieve kikker die zich naar boven uitstrekt en triomfantelijk z’n vriend de karper de lucht in gooit! Ook hier, net als bij Das-Konijn-Vos,  een centrale vlakke vorm met een sterke contour. De dieren, in een bijna hoogreliëf, centraal en verhalend op het vlak. De contour volgt, verbind en verheldert die vormen.

 Huis en haard

Bij de bovenbouw hoort de kleur rood! Dit is natuurlijk de kleur van baksteen en een rechtstreekse verwijzing naar de stedelijke omgeving van Zeist en omstreken. Daar waar de meeste kinderen ook wonen. Het ligt niet voor de hand dat we voor deze omgeving archetypische dierfiguren zullen gebruiken. De beeldelementen in deze totem zullen eerder te maken hebben met architectuur, het bouwen en vormgeven van onze eigen leefomgeving.  Wellicht gebruiken we de vorm van bakstenen om de  beeldfiguren mee te vormen. Wij weten het nog niet precies hoe deze totem, dit groepsembleem, er uit gaat zien. Wat we wel weten is dat we ook hier dezelfde principes, hetzelfde concept en beeldtaal toe zullen passen!

 Materiaal en Uitvoering

Maatvoering (onderling) en Hoogte tov school?

Positie bij ingang?

Kleurgebruik?

 Tot slot

In ons voorstel is de totem, het groepsembleem, een vanzelfsprekend symbool van eenheid; het verhaalt over de onderlinge samenhang, een gedeelde band. Opgebouwd uit afzonderlijke zelfstandige elementen, maar ze horen en passen onlosmakelijk bij elkaar. Dat geldt natuurlijk ook voor de kinderen van deze school; het zijn allemaal individuen, met eigen kenmerken en kwaliteiten, maar ze zijn allemaal verbonden met elkaar.