Kunstopdracht Plaspoelhaven Leidschendam ‘ Havennest ‘

Leidschendam maakt werk van de herontwikkeling van Leidschendam-centrum. Dit houdt onder meer in dat de Plaspoelhaven wordt uitgebreid en dat het aangrenzende gebied van de haven in ontwikkeling wordt genomen. Onderdeel van de herontwikkeling is de realisatie van een brug voor langzaam verkeer (fietsers, wandelaars) over de nieuwe Plaspoelhaven. De herontwikkeling in het algemeen en de uitbreiding van de Plaspoelhaven in het bijzonder, zijn aanleiding om op de brug een kunstwerk te plaatsen.

In essentie wordt voor deze kunstopdracht gevraagd om een iconisch kunstwerk. Een kunstwerk dat het vernieuwde gebied en meer specifiek de nieuwe brug, markeert. Een kunstwerk dat tegelijk fungeert als aanvulling op/verbijzondering van de sober ontworpen brug (ontwerp: West 8 Urban Design & Landscape Architecture). Het is de bedoeling dat brug en kunstwerk samen een versterking vormen van het historische centrum. Daarnaast geeft de omschrijving van de opdracht aan dat de relatie met het water en de relatie met de historie van de plek en omgeving belangrijke kernthema’s zijn, die terug dienen te komen in het kunstwerk. Vanuit de filosofie van de kunstopdracht vormt het samengaan van brug en kunstwerk voor ons een logisch en essentieel uitgangspunt voor ons voorstel. Wij zien de kunsttoepassing dan ook als een wezenlijke aanvulling op het ontwerp van de brug. Hetzelfde geldt voor het verankeren van de identiteit van brug en gebied in de kunsttoepassing. Wij denken dat wij met ons voorstel een passend antwoord geven op de vragen die in de opdrachtformulering worden gesteld.

Het Baken en De Mast

Voor wij een toelichting geven op ons voorstel, vinden wij het belangrijk een korte reactie te geven op een onderdeel van de kunstopdracht. Namelijk, in de formulering wordt duidelijk gesteld: brug en kunstwerk vormen samen een (beeld-) versterking van het historische centrum. Dat betekent dat de samenhang en de verbinding tussen brug en kunsttoepassing onlosmakelijk en vanzelfsprekend moeten zijn. Door het enkel plaatsen/bevestigen van een kunsttoepassing op of aan de voorgestelde mast bij de brug, wordt ons inziens afbreuk gedaan aan dit wezenlijke uitgangspunt. Namelijk, als de mast in de uitvoering enkel als drager fungeert, zal het in onze ogen een afzonderlijk element blijven en in die zin verstorend werken. Bovendien is aan de mast een stringente beperking qua technische belasting gesteld. In onze zoektocht hebben we gekeken hoe we het uitgangspunt in stand kunnen houden en tegelijk een logische oplossing voor de situatie kunnen creëren. Als baken en als verticaal accent in het ontwerp van de brug begrijpen wij de beeldende functie van de mast heel goed. Maar wij geven een andere invulling aan het geheel. Door de mast niet letterlijk over te nemen, maar wel door de mast te hanteren als gegeven. Wij integreren de mast namelijk volledig in ons ontwerpvoorstel. De kunsttoepassing is dus de mast en het baken ineen. Dit betekent dat wij geen gebruik maken van de in het brugontwerp aangeleverde mastvorm.

Voorstel ‘Haven Nest‘

Ons voorstel bestaat uit één geheel, een bronzen sculptuur. Net als de door West 8 voorgestelde mastvorm, staat het beeld naast het eigenlijke brugdeel en rijst het vanaf de brugfundering omhoog. Onze sculptuur ziet er uit als een levensecht vormgegeven boomstam. Met de wortels gedrapeerd over de brugfundering, net in contact met het water van de Plaspoelhaven. Het is een stevige en diep gegroefde stam met op een aantal plekken nog reststompen van inmiddels verdwenen zijtakken. Op zeker moment, in de opgaande lijn van de boomstam, verdwijnt de stam (of gaat over) in een kluwen van takken en twijgen. In die kluwen zijn de takken en twijgen op zich divers, maar de manier waarop ze samenkomen, maakt dat ze tezamen onmiskenbaar de vorm van een klein modern zeiljachtje aannemen. Van kiel naar romp en van dek naar kajuit, alle takken en boomstukken voegen zich in de bootvorm. Boven op de kajuit steekt één grote, rechte boomtak uit de bundel omhoog en fungeert als mast van het zeilscheepje. Bovenin de mast hangt, als toplicht of als vaantje, trots een fraaie boei. De boei van de thuishaven, de Plaspoelhaven. Het brons van de stam en het doorgaande deel van de ‘mast’-tak zijn voorzien van een klassiek blauw/ groen patina. Het ‘takken’-zeiljacht is donker gepatineerd.

Pinus Pinastra.

De boomvorm is als een venster in de tijd. Het refereert sterk aan de oorspronkelijke situatie in het gebied, zonder bebouwing. Het doet vermoeden dat de boom er al was voordat de brug gebouwd werd. En dat de boom wellicht de aanleiding was om juist hier de brug te plaatsen. De boom die wij als model gebruiken is niet zomaar een boom; onze vormgegeven boom is geënt op de Pinus Pinastra, de zee-den, een boom die achter de kustlijn in het oorspronkelijke stuifduingebied een periode veelvuldig voor kwam. Wij hebben deze boom gekozen vanwege de context en z’n vorm, maar ook omdat het onderste, oudere deel van de stam van de Pinus Pinastra zo’n mooie, diep gegroefde bast heeft. Bij het maken van het model voor het gieten gebruiken we dan ook echte dennenbast om dat zelfde effect te bereiken. Bij het vormen van een gietmal met speciale gips wordt namelijk vrijwel elk detail van de echte schors overgenomen. Het gips wordt in een oven urenlang drooggestookt, waarbij de echte schors langzaam verbrandt en verdwijnt. Het uiteindelijke resultaat is een levensecht bronzen gietsel met een grote mate van detaillering. Deze zelfde techniek gebruiken wij ook voor de bootvorm, door het gebruik van echte takken en twijgen.

Kolibri-Nest

Het gebruik van takken en twijgen in een boomvorm geeft al gauw een associatie met een nestvorm.Dat is deels ook de associatie die wij beogen. Echter, dit nest is door z’n vorm en heldere contour vooral een bootje! Het is een modern klein zeiljachtje, dat ook in het echt zo in de haven zou kunnen liggen. Daarin ligt een natuurlijke relatie met het water en de haven. De plaatsing van de takken op bijvoorbeeld de kiel en de romp benadrukken dat, doordat ze de stroomlijn en de waterlijn van de boot volgen. Vanaf de achterzijde gezien, bij de spiegel, de kuip en de roef, zien we vooral de kopse kanten van het hout. Dat maakt dit zeiljachtje ook weer tot een wat forse, samengeperste bundel hout. Zoals je dat wat meer bij een vlot zou verwachten. Die relatie met het water en de haven is er ook op een andere manier. Doordat in het gebruik van de takken, de maatvoering en de manier waarop de takken zijn samengebracht een zekere willekeur aanwezig is, ontstaat een ander perspectief van een haven: Drijfhout. Willekeurige takken en stengels die zich meestal vanzelf in een stil stromingloos hoekje van een haven verzamelen. Zo’n willekeurig samenkomend zooitje hout en rommel; in dit kunstwerk toevallig net in de mooie vorm van een bootje. Tenslotte hebben wij de bootvorm in dit kunstwerk gemodelleerd naar een Nederlands zeiljachtje; de Kolibri. Een Nederlandse klassieker onder de zeiljachten. De Kolibri wordt tegenwoordig nog steeds gebouwd en de werf van dit bootje ligt in Stompwijk, 5 kilometer ten noordoosten van Leidschendam. Met recht een regionaal bootje.

Van Ravensteyn

Het bouwen van een boot op deze plek is natuurlijk ook vooral verbonden met de Van Ravensteynwerf; de werf die hier in het verleden in de Plaspoelhaven gevestigd was. Ons ‘kunst’-bootje is natuurlijk niet een boot zoals die bij de Van Ravensteynwerf vandaan zou komen. Maar ook dit bootje is met zorg en aandacht samengesteld en geconstrueerd. In contour en vorm een modern bootje, maar in uitvoering heel elementair, basaal. Dit is onze beeldende manier om te refereren aan oorspronkelijkheid, aan waar dingen vandaan kunnen komen. Met ons voorstel willen wij een ‘sense of place’ bewerkstelligen; een zichtbare en voelbare verbinding in tijd en ruimte. Onze kunsttoepassing is als een baken, niet alleen voor de brug, maar door de verschillende aanknopingspunten en associatielijnen in vorm en betekenis, is het ook in bredere zin een baken in de tijd.

Verstedelijkte context

Los van de kwaliteit van de herontwikkeling en inrichting van de Plaspoelhaven, zal er altijd sprake zijn van een (sterk) verstedelijkte werkelijkheid. Als antwoord daarop hebben wij ons kunstwerk vormgegeven met organisch materiaal. Materiaal dat geenszins gelijkvormig is; elk takje, stammetje of stukje boomschors dat we gebruiken is uniek en eigen. In zekere zin laten al die stukjes bij elkaar zien, dat individualiteit overeind kan blijven. Zelfs in een verstedelijkte en meer anonieme omgeving. Ons beeld is daarmee ook een baken/symbool voor eigenheid. In het geheel van brug en kunstwerk heeft de brug een eigen kwaliteit, die van nuchtere stedelijke soberheid. Als aanvulling en contrast daarop hanteren wij niet alleen een andere vormtaal, maar tonen ook een rijkdom in materiaal, detaillering en ambachtelijke kwaliteit. De boom en misschien ook het onderste van de kiel is dichtbij en aanraakbaar. De combinatie van materiaal, detaillering, ambacht en aanraakbaarheid, heeft een hoge attentiewaarde en schept een moment van aandacht. Midden op de brug. Daarmee is er aandacht voor zowel de brug, het kunstwerk, als de Plaspoelhaven en z’n omgeving. Het is ook vooral onze bedoeling dat het beeld wordt aangeraakt. Hoe meer aanraking, hoe meer het patina van het brons zal verdwijnen en de werkelijke goudachtige bronskleur te voorschijn komt. Misschien gaat het zelfs glanzen. ‘Slijten’ en ‘verouderen’ zorgen zo voor bijzondere kwaliteit; een soort nieuwe ‘natuur’ en een nieuw leesbare geschiedenis die ontstaat door aanraking.